بزرگداشت ایام نوروز مصادف است با روزهایی که زیبایی سحر انگیز طبیعت، قدرت خداوند و تجدید حیات و معاد را در خاطره ها زنده می کند به علاوه در نوروز مردم اقدام به کارهایی می کنند که شارع مقدس به آن تشویق نموده است؛ مثل: نظافت و خانه تکانی، صله رحم، خوشحال کردن مؤمنان، از بین بردن دشمنی ها و کینه ها، آزادی زندانیان و غیره.

ضیافت، مهماندارى و مهمان نوازى، دست و دل باز بودن و سفره اى گشوده داشتن ، نشانه جوان مردى و یکى از برجسته ترین ارزش هاى انسانى و مکارم اخلاقى است. اسلام نیز اهتمام ویژه اى به این خصلت والاى انسانى دارد و پیشوایان این آیین آسمانى ، با تعبیرهاى گوناگون و تنبّه آفرین ، مسلمانان را به آن ، توصیه و تشویق کرده اند

الف: آداب میزبان از نگاه اسلام

این آداب ، در حقیقت ، به دو اصل اساسى باز مى گردند :

۱ . تکریم مهمان

پیامبر (ص)خطاب به امام على (ع)مى فرماید : مهمان را گرچه کافر باشد ، گرامى بدار .

در میان همه امورى که گرامى داشت مهمان شمرده شده ، خوش رویى و ابراز مهر و محبّت نسبت به مهمان ، جایگاه ویژه اى دارد .

در روایتى از امام على (ع)آمده :چهره گشاده ، از تُرش روىِ ایثارکننده ، بهتر است.

۲ . پرهیز میزبان از رفتارهاى غیر اخلاقى

هر چند احترام کردن و بزرگداشت مهمان ، کارى بسیار شایسته است ، با این حال ، همه امورى که از نظر برخى، گرامیداشت مهمان محسوب مى شوند، در اسلام پسندیده نیست ؛ بلکه از نظر اسلام ، تکریم مهمان در محدوده ارزش هاى اخلاقى ، مطلوب است . براى مثال ، تلاش هایى که گاه در تهیه امکانات پذیرایى بهتر ، با انگیزه خودنمایى و شهرت طلبى صورت مى گیرد ، از آن رو که کارى غیر اخلاقى است ، از نظر اسلام به شدّتْ نکوهیده است .

1. گرامى داشت مهمان
2. خوش رویى و ابراز محبّت
3. مقدّم داشتن مهمان
4. خدمت به مهمان
5. در اختیار نهادن آنچه مهمان نیاز دارد
6. پذیرایى کردن با بهترین چیزى که دارد
7. کوشیدن در پذیرایى از مهمان دعوت شده
8. زودتر شروع کردن غذا و دیرتر دست کشیدن از آن
9. صرف غذا با مهمان
10. تعارف کردن مهمان به خوردن
11. بدرقه کردن مهمان تا درِ خانه
    و ….

ب:آداب مهمان از نگاه اسلام

این آداب ، در واقع ، به سه اصل زیربنایىِ باز می گردند :

1. تکریم میزبان
2. پرهیز از ایجاد زحمت
3. پرهیز از حضور در مهمانى هاى نکوهیده

حکمت تأکید اسلام بر مهمان نوازى ، نزدیک کردن هر چه بیشترِ دل ها و حاکم ساختن صفا و صمیمیت در جامعه است. از آن جا که پذیرایى از مهمان، در صورتى که با زحمت همراه باشد ، با این حکمتْ منافات دارد ، بخشى از رهنمودهایى که در روایات اسلامى براى مهمانى ارائه شده ، جهت پیشگیرى از مزاحمت آورده می شود:

1. بدون دعوت به مهمانى نرفتن
2. شرط کردنِ پرهیز از تکلّف و تشریفات
3. اجازه گرفتن براى ورود به خانه میزبان
4. سلام کردن هنگام ورود به خانه
5. نشستن در جایى که میزبان پیشنهاد مى کند
6. دعا کردن براى میزبان
7. ترک کردن مهمانى پس از صرف غذا
8. پاسدارى از کرامت خود با رعایت مدّت اقامت (اجتناب از توقّف طولانى و ملال آور در منزل میزبان. چنان که در روایات اهل بیت (ع) آمده ، حداکثر مهمانى، سه روز است و بقیه اش صدقه است.)
9. شرکت نکردنِ بدون دعوت در مهمانى دیگران
10. نبردن دیگرى همراه خود به مهمانى (بدون دعوت)
11. روزه مستحبّى نگرفتن ، مگر با اجازه میزبان
12. ناچیز نشمردن امکانات میزبان
13. پرس و جو نکردن درباره حلال بودن غذا
    و ….

توصیه به دعا کردن براى میزبان

در حدیثی به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ در سنن ابن داوود چنین آمده است که :

ابو هَیثَم بن تَیِّهان ، براى پیامبر (ص) غذایى آماده ساخت و پیامبر صلى الله علیه و آله و یارانش را دعوت کرد. چون از خوردنْ آسودند، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: « برادرتان را پاداش دهید » . یاران گفتند : اى پیامبر خدا ! پاداش دادن او چگونه است؟ فرمود: « هرگاه به خانه کسى رفتند و غذایش را خوردند و نوشیدنى اش را نوشیدند و برایش دعا کردند، این ، خود، پاداش دادنِ اوست » .

متاسفانه آداب دید و بازدید و عید دیدنی کمی در جامعه کنونی ما کمرنگ شده و نیاز به توجه بیشتری دارد. برای ارتقاء هرچه بیشتر کیفیت دید و بازدید عید نوروز بیاییم علاوه بر موارد بالا که از نگاه دینی مطرح شده اند، به موارد زیر از دید اجتماعی نیز توجه نموده و آنها را رعایت نماییم:

آداب مهمان:

1. دیروقت یا زودتر از موعد به خانه میزبان نرویم
2. موقع میهمانی رفتن لباسهایی تمیز،خوشبو و زیبا به تن کنیم
3. اگر به قصد دید و بازدید می‏رویم، زیاد ننشسته و بهتر است از یک ساعت بیشتر نشود (به نوع مهمانی و رسوم نیز بستگی دارد)
4. مراقب فرزند(ان) کوچک خود باشیم. البته این مراقبت بی رویه نباشد که از دید و بازدید خود بمانیم
5. اینکه چند مدل میوه و شیرینی تهیه شده، دقیقا به معنی استفاده از تک تک آنها نیست و به خوردن چند عدد کفایت کنیم
6. هر خانواده ای به نوبۀ خود تمیز و نظیف است، لذا از شستن مجدد میوه‏ها و یا سوال در مورد نظافت آنها بپرهیزیم
7. اتومبیل خود را جلو درب پارکینگ همسایگان پارک نکنیم
8. در صورتیکه میزبان انسانی کم زبان است، با وی در مورد مسائل روز صحبت کرده و در کل ساکت ننشینیم
9. در صورت امکان آنها را برای بازدید به خانه خود دعوت نماییم
10. در صورتیکه چیزی می‏خوریم، خرده‏ ها و نرمه‏ های آنرا از روی زمین جمع کنیم
11. زیاد به وسایل منزل میزبان دقت نکرده و یا اینکه یکسره در مورد وسایل منزل او سوال نپرسیم
12. با کفش، سگ، گربه، چتر خیس، لباسهای گل آلود و … داخل اتاق نشویم
13. اگر میزبان سالخورده است به او در پذیرایی کمک نماییم
14. قبل از رفتن به میهمانی حتماً هماهنگ کنیم، شاید میزبان آمادگی نداشته باشد
15. از تلفن همراه خودمان برای تماسهای طولانی و غیر ضروری استفاده نماییم.
16. سعی کنیم از گفتن معایب منزل، مسیر، پله‏ها، همسایگان و … خودداری کنیم.
17. در صورتیکه برای شام دعوت شده‏ایم، غذای خود را کاملا تمام کرده و دسر را هم نوش جان کنیم تا صاحبخانه را خوشحال کنیم و در صورتیکه غذا با ذائقۀ ما همساز نیست، کمتر بخوریم – نه اینکه اصلا نخوریم
18. در صورتیکه از سرویس بهداشتی استفاده می‏نماییم، هیچ دلیلی ندارد که تمامی ادوکلن ها و خوشبو کننده ها و … را تست نماییم
19. به تماشای تلویزیون ننشینیم مگر اینکه برنامه مورد علاقه صاحبخانه نیز باشد
20. از وسایل منزل صاحبخانه چیزی قرض نگیریم و یا تقاضای چیزی نامعقول مانند میز نهارخوری و یا ماشین لباسشویی را بصورت امانت نکنیم
21. هنگام ورود کفشهای خود را جفت کنیم تا نظم خود را به صاحبخانه نشان دهیم
22. بدون وای فای و موبایل به مهمانی برویم و سعی کنیم تمام وقت مهمانی را به گپ و گفت و تازه کردن دیدارها و جویای حال یکدیگر شدن بگذرانیم
23. به محض ورود و نشستن درخواست رمز وای فای میزبان را ننماییم. اگر خودش تمایل داشته باشد آن را در اختیارمان قرار خواهد داد.
24. فقط صرف رفع تکلیف به مهمانی نرویم و هنوز ننشسته، بلند شویم و بگوییم باید صد جای دیگر برویم. این کار بی اهمیتی میزبان را به او می رساند.
25. معمولا صبح علی‌الطلوع، حوالی ظهر تا ساعت ۴ بعدازظهر و از ساعت ۹ شب به بعد زمان مناسبی برای دید و بازدیدهای نوروزی نیست. پس مراقب زمان مهمانی رفتن خود باشیم.

آداب میزبان:

1. با میهمان به گفتگو نشسته و او را دعوت به صحبت کنیم
2. از دیر آمدن و کم لطفی میهمان سخنی به میان نیاوریم (سخت است اما صبور باشید و در صورت ابراز طوری بیان کنید که نگرانی شما را برای تاخیرشان برساند)
3. یکسره به میهمان نگویید “مراقب فرزند خود باشید”
4. در مورد قیمت وسایلی که در منزل داریم و همچنین چگونگی و کیفیت آنها، قبل از پرسش میهمان سخنی به میان نیاوریم
5. یکسره به ساعت ننگریم و میهمان را وادار به خروج از منزل نکنیم
6. در صورت امکان پذیرایی را چندین بار انجام دهیم و در مورد نیاز میهمان به هر چیزی از وی بپرسیم
7. قبل از ورود میهمان منزل را تمیز و مرتب کرده و آماده پذیرایی از میهمان باشیم
8. از تماشای تلویزیون در صورتیکه میهمان مورد علاقه‏اش نباشد پرهیز کنیم
9. یکسره از مسائل زندگی ننالیم (سعی کنیم از موضوعات مثبت و انرژی بخش صحبت کنیم)
10. در حین پذیرایی از میهمان با رایانه و گوشی همراه و … کار نکنیم (تمام توجهمان به مهمان باشد تا حس خوبی به او منتقل کنیم)

آداب مهمانان چند روزه:

مهمانانی که ناگزیرند در این ایام خاص سال، برای مدتی در زندگی خصوصی دیگران حضور داشته باشند، لازم است به نکات زیر توجه ویژه‌ای داشته باشند:

1. پیش از سفر، از شرایط و میزان آمادگی میزبان اطمینان حاصل کنید.
2. مدت سفر خود را طوری تنظیم کنید که میزبان هم فرصت لذت بردن از تعطیلات و استراحت داشته باشد.
3. مراقب شیطنت‌ها و ریخت‌وپاش‌های کودکان خود باشید.
4. از مرکب مهمان بودن پیاده شوید و همچون صاحبخانه، تقبل مسئولیت کنید و انجام بخشی از کارها را به‌عهده بگیرید.
5. گاهی میزبان را دعوت به ناهار یا شام کنید، به‌این ترتیب هم در خرج کردن شریک شده‌‌اید و هم فرصت استراحت در اختیار بانوی خانه قرار داده‌اید.
6. حتی‌المقدور تلاش کنید خود را با شرایط میزبان هماهنگ کنید، نه برعکس.
7. زحمات میزبان را با هدیه‌ای جبران کنید و در صورت امکان نیز برای سال بعد از میزبان دعوت کنید تا مهمان خانه شما باشند.

برگرفته از کتاب “فرهنگ نامه مهمانی” و سایتهای”دلگرم” و “سلامت نیوز”